Comunu de Biddobrana - Orìgini de Biddobrana (giassu istitutzionali)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Orìgini de Biddobrana – Riferimentus crarus de testu

Su de XIII e XIV de sèculus

Su primu riferimentu craru de sa bidda est a data de su 1228, annu chi su giugi de su rennu de Arbarei  Pedru su Bàsciu iat donau is montis de Gai e Florissa in su territòriu de Villa Albana a sa crèsia de Santu Martinu de Aristanis, a is paras benedetinus de su muristeni de sa crèsia etotu.
Un’àtera nova ndi arribat de su sìnodu diocesanu arburensu (1704 - 1717), innui ddui arresurtat ca in su  1273 s’arcibispu Abelardu – de s’òrdini de is minoris cunventualis – fiat andau a Villa Albana po cunsagrai un’altari.
Sighendi, sa vida de sa parròchia – e duncas de sa bidda – est atestada a su 15 de maju de su 1342 candu s’arremonant is pagamentas de is dègumas chi si depint a sa Santa Sedi: Villa Urbana pagat 5 libbras e otu soddus; intra de su 1346 e su 1350, 5 libbras, 49 soddus e dòighi dinaris in totu; intra de su 1357 e su 1359 sa retoria in chistioni de Villa Albana donat cuìndighi soddus a sa Càmera Apostòlica, comenti a avantzu de is dègumas biennalis e triennalis chi stabiliat su Vaticanu po apoderai is spesas de gherra contras is turcus.

Un’àteru logu anca pigai novas est cussa de su de XIV sècolus s’àutu de paxi firmau in su 1388 intra de su Rennu de Arbarei e is cadalanus-aragonesus de su Rennu de Sardìnnia e Còssiga, innui ddui funt po sa parti arburensa totu is rapresentantis de is biddas giudicalis: Biddobrana iat curtu, comenti is àteras biddas de sa curatoria, a eligi su majori de sa bidda chi, impari a is àterus majoris de is biddas, depiat giurai e firmai su tratau. De su Codex Diplomaticus Sardiniae ndi bessint ca is tratativas e is acòrdius ddus iant fatus in pratza de crèsia de Santu Geminianu in Villa Simagis, asuta de sa procura de Thomeus Sogia de Villa Sancte Lucia (sa Siamanna de immui). Iat pigau parti su majori de Ville Albane, unu chi ddi narant Lesio Loddo, s’autoridadi prus arta de sa bidda, comenti oi est su sìndigu.

Su de XVII sèculus

Àteru riferimentu ddu agataus a propòsitu de sa gherra de is trinta annus chi iat biu sa nobiltadi e is fantis sardus acanta de s’esèrcitu spanniolu: intra de 1628 e su 1650 fiant partius de s’ ìsula de deghimìla a doighimilla sordaus. Sa Sardìnnia, mancai a una parti e a manera ocasionali, pigàt parti, po mori de s’invasioni francesa de sa citadi de Aristanis in su freàrgiu de su 1637, apuntu in sa parti de sa gherra chi tzerriant “francesa”. In custu tempus su sìndigu de Aristanis fiat dotori in utroque iure don Angelu de Moncada chi, po ndi assegurai unu càstiu fitianu de su territòriu, iat pediu a s’assembrea de is stamentus de podi sterri sa tassa de duus callaresus (muneda de arràmini chi ballit duus dinaris) – chi ònnia vassallu depiat pagai a su mesi po su salàriu de is sìndigus, artillieris e sordaus incarrigaus a castiai su territòriu de sa citadi de Aristanis e de is campidanus – finas a is bividoris de is biddas de Arriora, Crabas, Biddobrana, esentaus de custu òbrigu. Non si sciit su motivu de custa esentzioni.

Su de XVIII e XIX sèculus

In su tempus chi andat de su 1767 a su 1837 si fiat marcada sa bisura istitutzionali de su Fèudu de Arcais chi imprassàt prus o mancu su territòriu aristanesu de oindii. Su documentu chi ddi narant “àutus de compusioni” (16 de làmpadas -10 de trèullas de su 1788) movit de una initziativa de donu Damianu Nurra marchesu de Arcais e rapresentat agiomai una testimonia de caràteri sotziali, econòmicu e anagràficu. Sa “compusioni”, difatis (in su linguàgiu de insaras boliat nai “cuntrollu” e “custringimentu” o “impositzioni”) fiat sa procedura chi su feudatàriu imponiat a is autoridadis de cumpetèntzia po ndi apurai beni su deretu de esentai su pagamentu de su “Llaor de Corte”, tributu chi depiant pagai totu is vassallus a dinai o a trigu. In su documentu, partzius in biddas tocadas de su tributu, funt listraus totu is capufamillias chi biviant in su 1788, scerendi is contribuidoris segurus e is bividoris chi si crediant esentaus de custus òbrigus.

De su testu de s’àutu ndi bessit a pillu su nòmini de su sìndigu de Biddobrana de su 1788, Sarbadori Usai, e de unu de is consilieris comunalis, Giusepi Meloni.
Apustis de s’unidadi de s’Itàlia, su Ministeru de sa Messaria, Industria e Cummèrciu, cun circulari de su 14 de su mesi de idas de su 1879, iat pediu a is prefeturas sardas de fai unu spricullu po connosci e sinnalai “totu cussa genti chi intregant s’òpera insoru faci a sa Massaria”. S’elencu ufitziali chi at fruniu su Ministeru, arremonàt, po su chi pertocàt su circundàriu de Casteddu e in mesu a totu su comunu de Biddobrana, Giusepi Laconi e Efis Zucca po su chi pertocat sa boxi “Massaria e allevamentu de bestiàmini brebexinu e òinu”.

(Furriadura in sardu de su giassu istitutzionali setzioni Cultura e Turismu)